आजच्या धावपळीच्या जीवनशैलीत अन्न पचवणं हे एक मोठं आव्हान बनलं आहे. अपचन, वात-पित्ताचा त्रास, पोट फुगणे, आळस, भूक मंदावणे अशी लक्षणं आता सर्वसामान्य झाली आहेत. पण आयुर्वेदामध्ये या सगळ्यांवर सोपं आणि नैसर्गिक उत्तर आहे –
आजार होण्यापूर्वीच जीवनशैलीत योग्य बदल!
पचनशक्ती (अग्नी) मजबूत ठेवण्यासाठी आयुर्वेदानुसार पाच सोपे पण प्रभावी उपाय.
उपाय १: उष्णोदक (गरम पाणी) सेवनाचा नियम अंगीकारा
आयुर्वेदानुसार गरम पाणी पचनसंस्थेचे कार्य सुरळीत ठेवते.
- सकाळी उठल्यानंतर कोमट पाणी प्यावं – यामुळे आम (toxins) कमी होतो
- जेवणात किंवा जेवणानंतर थोडं गरम पाणी घेतल्याने अन्न सहज पचतं
- थंड पाणी हे पचनशक्ती मंद करतं – त्यामुळे ते टाळावं
उपाय २: जेवणाचे योग्य वेळापत्रक आणि शांततेत भोजन
- नियमित वेळेला जेवण केल्याने शरीराची पचनक्रिया तयार राहते
- जेवताना मन शांतीत ठेवा, मोबाईल/टीव्ही टाळा – हे अन्नावरील लक्ष वाढवतं आणि पचन सुधारतं
- अन्न चावून-चावून खाल्लं पाहिजे
आयुर्वेद म्हणतो:
“यः अनाशी चातुराशी च भोजनं न विदध्यति,
आहारानां च दोषेण रोगो जायते नरः.”
(अर्थ: अयोग्य जेवण केल्याने आजार होतो)
उपाय ३: तक्राचे नियमित सेवन
तक्र म्हणजे ताक – पचनासाठी आयुर्वेदात याला “अमृत” म्हटलं गेलं आहे.
- जेवणानंतर ताकात जिरे, हिंग, थोडं काळं मीठ घालून प्यावं
- हे वात-पित्त शामक असून पचन वाढवतं
- रोज ताक घेतल्यास पोट साफ राहतो आणि भूक वाढते
उपाय ४: जेवणानंतर वज्रासन आणि चालणं
- जेवणानंतर लगेच झोपू नये किंवा बसून राहू नये
- १०-१५ मिनिटे सौम्य चालणं किंवा ५-७ मिनिटे वज्रासनात बसणं – पचन सुधारण्यास अत्यंत उपयुक्त
- यामुळे पोटात गॅस कमी होतो, अजीर्ण दूर राहतं
उपाय ५: ऋतूनुसार आहार आणि सत्वशील दिनचर्या
- प्रत्येक ऋतूमध्ये शरीराची गरज वेगळी असते – त्यानुसार आहार घेतल्यास पचन क्रिया संतुलित राहते
- उदा. उन्हाळ्यात थंडस्राविक, पित्तशामक आहार; हिवाळ्यात उष्ण व पौष्टिक
- सकाळी लवकर उठणे, वेळेवर झोपणे, योग व प्राणायामाचा समावेश या गोष्टी पचनासाठी अत्यंत फायदेशीर
शेवटी काय लक्षात ठेवायचं?
आरोग्य हे पचनशक्तीवर अवलंबून आहे. आयुर्वेदातील अग्नि-सिद्धांतानुसार, जेवणाचं योग्य पचनच शरीरातील सप्तधातू (रस, रक्त, मांस, मेद, अस्थी, मज्जा, शुक्र) निर्माण करतं. म्हणूनच, पचनशक्ती सुधारण्यासाठी औषधींपेक्षा आधी आवश्यक आहे आयुर्वेदानुसार जीवनशैली अंगीकारणे.
अधिक मार्गदर्शनासाठी संपर्क करा:
आत्रेय आयुर्वेद आणि पंचकर्म क्लिनिक हडपसर, पुणे
व्यक्तिगत पचन समस्या तपासणी – नैसर्गिक सल्ला व पंचकर्म चिकित्सा
Call us – +91 9860007992
